Oorlog kent regels. Regels die mensen beschermen – zelfs in de meest extreme omstandigheden. Het humanitair oorlogsrecht is een wereldwijd systeem van afspraken dat al eeuwenlang slachtoffers in conflictgebieden beschermt. Burgers, gewonden, hulpverleners, krijgsgevangenen en cultureel erfgoed mogen geen doelwit zijn.
Een belangrijke bijdrage aan het oorlogsrecht werd geleverd door Hugo de Groot, de bekendste bewoner van Slot Loevestein, met zijn boek De Iure Belli ac Pacis (‘Over het recht van oorlog en vrede’). In 2025 is het precies 400 jaar geleden dat hij dit baanbrekende werk publiceerde.
In de tentoonstelling OORLOGSRECHT | Grenzen aan Geweld ontdek je hoe dat recht ontstond, wat het doet en waarom het onder druk staat. Je volgt de ontwikkeling van het oorlogsrecht aan de hand van mensen, mijlpalen en morele keuzes. Van Hugo de Groot en de Slag bij Solferino tot de protesten tegen de Vietnamoorlog en de oprichting van Artsen zonder Grenzen: steeds opnieuw staan mensen op die zeggen: dit moet anders.
Je ziet hoe het recht is gevormd door ervaring, rampspoed en idealen. En hoe het doorwerkt tot in de wereld van nu: op het slagveld, in ziekenhuizen, in rechtszalen en op het schoolplein. Je leert hoe regels levens redden – en wat er gebeurt als ze worden genegeerd.
Grenzen aan Geweld. Wat bedoelen we daarmee?
Zelfs oorlog heeft regels. Het Humanitair Oorlogsrecht beperkt het geweld in gewapende conflicten en beschermt mensen die niet (meer) deelnemen aan het gevecht: burgers, gewonden, krijgsgevangenen, hulpverleners. Ook ziekenhuizen, scholen en cultureel erfgoed vallen onder deze bescherming.
Deze regels zijn geen vrijblijvende idealen, maar internationaal vastgelegde afspraken – juridisch bindend en universeel. Ze zorgen dat het onderscheid tussen strijders en niet-strijders blijft bestaan. Toch staan ze onder druk. In hedendaagse conflicten worden ze geschonden of genegeerd.
De tentoonstelling OORLOGSRECHT | Grenzen aan Geweld laat zien waarom het zo belangrijk is dat we het oorlogsrecht kennen, begrijpen, blijven verdedigen en doorgeven.
Waarom op Slot Loevestein?
Hugo de Groot is wereldberoemd vanwege zijn ontsnapping in een boekenkist, maar zijn échte nalatenschap is zijn boek De Iure Belli ac Pacis (Over het recht van oorlog en vrede) uit 1625. Het idee dat oorlog grenzen nodig heeft ontstond al duizenden jaren eerder – van de Code van Hammurabi (18e eeuw v. Chr.) tot de Wet van de Onschuldigen (697 na Chr.) – maar Hugo gaf het denken over recht en vrede in de 17e eeuw een revolutionaire impuls.
Als jurist redeneerde hij vanuit universele en rationele principes, los van geloof of politieke macht, en bepleitte hij het beperken van geweld en het beschermen van burgers. Hij legde daarmee de basis voor het Humanitair Oorlogsrecht zoals we dat vandaag nog kennen. Zijn ideeën zijn tijdloos en actueel, en maken deze plek de logische locatie voor deze tentoonstelling.
Sindsdien is het Humanitair Oorlogsrecht uitgegroeid tot een universeel netwerk van verdragen, protocollen en beginselen – steeds aangepast aan een veranderende wereld.
Wat je gaat zien en beleven
In de historische ruimtes van het kasteel maak je een tijdreis langs 400 jaar oorlog en recht.
In Hugo’s cel duik je in het verhaal van zijn ontsnapping uit Loevestein, zijn werk en zijn gedachtegoed. Een tijdlijn van 4000 jaar pogingen om oorlog te begrenzen ontdek je in de voormalige staatsgevangenis. Je ziet hoe conflicten leidden tot nieuwe wetten, verdragen en regels. Je ontmoet inspirerende figuren en leest indringende verhalen van voorvechters: van Henry Dunant en Bertha von Suttner tot Malala Yousafzai en jonge Oekraïense changemakers. Op de zolder van het kasteel beleef je een indrukwekkende dansinstallatie van kunstenaarscollectief Superposition, die voelbaar maakt wat regels in oorlog betekenen.
Praktische voorbeelden laten zien hoe het Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen en KidsRights het oorlogsrecht in actie brengen. Je ziet én voelt waarom het Humanitair Oorlogsrecht ertoe doet.
Interactieve ervaring
Het hoogtepunt van de tentoonstelling OORLOGSRECHT | Grenzen aan Geweld is een interactieve installatie van kunstenaarscollectief Superposition. Zij maken van het lastige onderwerp van het humanitair oorlogsrecht een ervaring die je kunt voelen en beleven.
In het midden staat dans als een taal die iedereen begrijpt. De dans vindt plaats in een landschap van ruïnes en brokstukken, waar soms symbolen van hoop en kracht te zien zijn. Bezoekers staan tussen holografische beelden, muziek en speciaal licht. Door zelf aan knoppen te draaien, merken zij hoe het toepassen van regels in oorlog de situatie kan veranderen. Dans, muziek en stemmen veranderen mee en laten zien dat regels levens kunnen redden en menselijkheid kunnen terugbrengen.
Deze installatie is bijzonder omdat kunst en technologie samenkomen. Beweging, geluid en beeld maken het oorlogsrecht begrijpelijk en voelbaar. Mooie en kwetsbare momenten staan tegenover de harde werkelijkheid van oorlog. Zo wordt de bezoeker geraakt en uitgedaagd om na te denken over eigen keuzes. De boodschap is duidelijk: het beschermen van menselijke waardigheid in oorlog is niet alleen een idee, maar iets dat echt verschil kan maken.
Ook belangrijk voor kinderen
De tentoonstelling gaat over oorlog en regels – en dat is ook belangrijk voor kinderen. Want ook zij krijgen via school, nieuws of online iets mee over oorlog. Kinderen spelen bovendien een rol in het oorlogsrecht en de toekomst ervan: niet alleen als doelgroep, maar ook als voorvechters voor recht en vrede.
Er zijn speciale activiteiten waarmee kinderen op een speelse manier meer leren over de regels van oorlog en vrede – door te doen, te kijken en na te denken. Korte video’s, waaronder fragmenten van Het Klokhuis, leggen de onderwerpen helder en toegankelijk uit. Ook zijn er inspirerende verhalen van jonge winnaars van de Internationale Kindervredesprijs.
Zo maken we een moeilijke, maar belangrijke boodschap bespreekbaar voor alle leeftijden.
Samenwerkingen
In oorlogen zijn het vaak de meest kwetsbaren die het hardst geraakt worden. Gelukkig zijn er organisaties die opstaan om hen te beschermen. Deze tentoonstelling is dan ook tot stand gekomen in samenwerking met het Rode Kruis, KidsRights en Artsen zonder Grenzen.
- Het Rode Kruis is hoeder van het humanitair oorlogsrecht. Als neutrale organisatie zet het zich wereldwijd in voor bescherming van slachtoffers en verspreiding van kennis over het recht.
- KidsRights komt op voor kinderrechten wereldwijd, juist ook in conflictgebieden. Het helpt kinderen die opgroeien met oorlog en geweld, zodat zij weer kunnen leren, spelen en vertrouwen krijgen in de toekomst. Jaarlijks reikt het de Internationale Kindervredesprijs uit.
- Artsen zonder Grenzen biedt als neutrale organisatie medische zorg in conflictgebieden en spreekt zich uit tegen schendingen van het oorlogsrecht.
Kom in actie
Begrijpen is de eerste stap. Maar de tentoonstelling OORLOGSRECHT | Grenzen aan Geweld eindigt met de vraag: wat kun jij doen?
Want of je nu een denker bent of een doener, een dromer of een beslisser – iedereen kan verschil maken. Je kunt bijdragen door je te verdiepen in het oorlogsrecht, verhalen te delen of bespreekbaar te maken, kinderen aan het woord te laten en organisaties als het Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen of KidsRights te steunen.
Want alleen als wij het recht beschermen, kan het ons blijven beschermen.
OORLOGSRECHT – HANDBOEKBINDEN
Voor deze deeltentoonstelling zijn hedendaagse handboekbinders uitgedaagd door Stichting Handboekbinden om, met de kennis van het heden, hun interpretatie te geven van Hugo de Groots belangrijke boek De Iure Belli Ac Pacis. Uitgangspunt is de uitgave uit 1991, Hugo de Groot. Denken over oorlog en vrede, met een keuze van fragmenten uit het origineel, door rechtshistoricus Arthur Eyffinger en jurist Ben Vermeulen.
Ruim 60 handboekbinders hebben losse katernen samengevoegd tot een handgebonden boek met hun eigen kijk op de invloed van Hugo de Groots De Iure Belli Ac Pacis. In drie wisseltentoonstellingen in de Keuckentoren zullen de verschillende interpretaties te bewonderen zijn.
Randprogramma
Naast de tentoonstelling worden er rondom dit thema onder meer lezingen, filmvertoningen, workshops en programma’s voor het primair en voortgezet onderwijs georganiseerd.
Filmavonden op Loevestein
In samenwerking met het Internationaal Film Festival Gorinchem (IFFG) organiseren we drie zomerse filmavonden in een bijzondere en intieme setting.
Een avond met Jort Kelder en Henk Nellen
Beleef een bijzondere avond uit op Slot Loevestein, vol inspiratie, nieuwe inzichten én veel gezelligheid!
De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door
